Συλλεκτικό μετάλλιο 2021 «ΠΝΟΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

|του Μάριου Π. Αθανασόπουλου*|

Είθισται σε μεγάλες επετείους-σύμβολα για έναν λαό, να κυκλοφορούν αναμνηστικά μετάλλια με παραστάσεις που αφορούν σταθμούς αυτών των επετείων. Την καλλιτεχνική απόδοσή τους αναλαμβάνουν συνήθως ειδικοί, εγνωσμένης αξίας.

Τα μετάλλια αυτά κυκλοφορούν ευρέως και αποκτούν σύντομα συλλεκτική αλλά και μουσειακή αξία εις το διηνεκές.

Ακολουθώντας αυτή την πάγια τακτική, ο Δήμος Καλαμάτας και προσωπικά ο Δήμαρχος της πόλης κ. Αθαν. Βασιλόπουλος, έλαβε την αξιέπαινη πρωτοβουλία να κυκλοφορήσει ένα τέτοιο αναμνηστικό μετάλλιο με την ονομασία «ΠΝΟΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» τιμώντας με αυτόν τον τρόπο το γεγονός της συμπλήρωσης 200 ετών από την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Με την «ΠΝΟΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», η πόλη τιμά το λαμπρό παρελθόν της, οραματιζόμενη ένα επίσης λαμπρό μέλλον.

Η πόλη της Καλαμάτας έχει έναν επιπλέον λόγο για να πράξει τούτο, καθώς αποτελεί την πρώτη απελευθερωθείσα πόλη στις 23 Μαρτίου του 1821, και μάλιστα με αναίμακτο και υποδειγματικό τρόπο.

Ο καλλιτέχνης που ανέλαβε τη δημιουργία αυτού του έργου είναι ο εγνωσμένης αξίας Μεσσήνιος γλύπτης κ. Παναγιώτης Λαμπρινίδης, Ειδικός Επιστήμονας με διδακτικό έργο στον Τομέα Γλυπτικής της  Α.Σ.Κ.Τ. Αθήνας και Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Εικαστικού Τομέα της «Φάρις», ο οποίος απέδωσε με ιδανικό τρόπο τις λεπτομέρειες που αναδεικνύουν το σπουδαίο αυτό γεγονός της νεώτερης ελληνικής ιστορίας.

Η «ΠΝΟΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» είναι αμφίπλευρο και κυκλοφορεί σε περιορισμένο αριθμό τεμαχίων. Το καθαρό βάρος κάθε μεταλλίου είναι περίπου 140 γρ. και η διάστασή του 70 χιλ.

Στην όψη Α’ απεικονίζεται η πόλη της Καλαμάτας, εικαστικά εμπνευσμένη από μια γνωστή γκραβούρα του Th. Weder με τίτλο «Καλαμάτα με το κάστρο» του 1868. Εντύπωση προκαλεί η επιλογή του καλλιτέχνη να μην αποδώσει με «φωτογραφικό» τρόπο την προαναφερθείσα γκραβούρα, αλλά με έναν τρόπο εικαστικό και διαχρονικό, «δένοντας» με ιδανικό τρόπο το χθες με το σήμερα. Για να το πετύχει αυτό, υπερτονίζει από ένα βασικό χαρακτηριστικό της Καλαμάτας του παρελθόντος και της σύγχρονης Καλαμάτας: το κάστρο και το λιμάνι της πόλης. Πάνω της, ως άλλοι προστάτες-άγγελοι, στέκουν σε μικρότερα μετάλλια οι μετωπικές μορφές πέντε ξεχωριστών Μεσσηνίων αγωνιστών του ’21∙ από αριστερά προβάλλουν οι μορφές του Πετρόμπεη, του Παπαφλέσσα, του Κολοκοτρώνη, του Νικηταρά και του Αναγνωσταρά. Μέσα από το πρόσωπο αυτών των κατ’ εξοχήν ηρωικών και προβεβλημένων μορφών της Επανάστασης του 1821, η πόλη τιμά όλους τους ανώνυμους αγωνιστές που υποβλήθηκαν σε αμέτρητες θυσίες προς χάριν του υπόδουλου Γένους. Η τεχνική αυτή δεν είναι καινούργια, καθώς συνηθίζεται η τοποθέτηση μορφών σε μικρότερα μετάλλια σε βυζαντινές τοιχογραφίες και ψηφιδωτά. Η επιλογή της τοποθέτησής τους ωστόσο στο εν λόγω αναμνηστικό μετάλλιο, φρονώ ότι δεν είναι άνευ ειδικού λόγου από τον καλλιτέχνη∙ πιστεύω δηλαδή πως πρόκειται για μία ακόμη προσπάθεια του δημιουργού να αναδείξει τη διαχρονική πορεία της πόλεως αλλά και του ελληνικού έθνους μέσα στην ιστορία, δένοντας το νεώτερο παρελθόν (1821) με το απώτερο (βυζαντινή κληρονομιά).

Στην όψη Β’ αναγράφεται κυκλικά, με κεφαλαία ελληνικά γράμματα, ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την ιστορικής σημασίας «Προειδοποίησιν εἰς τὰς εὐρωπαϊκὰς αὐλάς», η φράση: «ΑΠΑΝΤΕΣ ΠΝΕΟΜΕΝ ΠΝΟΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», φράση που συμπυκνώνει την ουσία του αγώνα για ελευθερία των Ελλήνων, με μια έντονη θρησκευτική χροιά (η λέξη πνοή είναι πιθανότατα παρμένη από την εκκλησιαστική υμνογραφία, στην οποία χρησιμοποιείται πολύ συχνά) και στο κάτω μέρος η φράση «ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ». Στο κέντρο ο καλλιτέχνης έχει τοποθετήσει πολύ εύστοχα τη σφραγίδα της  Μεσσηνιακής Γερουσίας του 1821, η οποία αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα της παραδοσιακής εικαστικής τέχνης στην πόλη της Καλαμάτας το 1821. Ο λαϊκός δημιουργός της σφραγίδας αυτής, έχει περικλείσει σε δάφνες (οι οποίες συμβολίζουν διαχρονικά τη δόξα) έναν σταυρό, ο οποίος βρίσκεται καλά ριζωμένος στο έδαφος, γεγονός που αποδίδει σοφά τη στέρεη πίστη των αγωνιζόμενων Ελλήνων στον Χριστό. Γύρω από τον σταυρό, βρίσκεται με κεφαλαία ελληνικά γράμματα η φράση: «ΠΑΤΡΙΣ Κ(ΑΙ) ΔΙΚΑΙΩΜΑ», η οποία θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί σύνθημα δάνειο από τη Γαλλική Επανάσταση (ιδιαίτερα η λέξη «δικαίωμα»), ενδεχομένως και την πρώτη επίσημη προσπάθεια των επαναστατημένων Ελλήνων να συνδυάσουν τη θρησκευτική τους παράδοση με τις φιλελεύθερες ιδέες που κυριαρχούσαν εκείνη την εποχή σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο. Κάτω από τον ριζωμένο στο έδαφος σταυρό, υπάρχει ξανά με κεφαλαία ελληνικά γράμματα η φράση: «Κ(Α)Λ(Α)Μ(Α)ΤΑ 1821».

Συνελόντι ειπείν, η έκδοση αυτού του συλλεκτικού αναμνηστικού μεταλλίου, της «ΠΝΟΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» του αφιερωμένου από την πόλη της Καλαμάτας στους ήρωές της, αποτελεί μια σπουδαία πρωτοβουλία, υψηλής αισθητικής, η οποία πρόκειται να αποτελέσει σημείο αναφοράς στις εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821.

|* Ο κ. Μάριος Π. Αθανασόπουλος είναι μέλος ΕΔΙΠ του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.|